AuteurAgnes Franzen
31 maart 2023 om 14:11, Leestijd ca. 5 minuten
Een overweldigend aantal stemmen voor de Boer Burgerbeweging (BBB) bij de verkiezingen voor de provincie- en waterschapsbesturen. Maar hoe nu verder? Hoe kan de winst van BBB worden verklaard? En wat betekent het voor gebiedsontwikkeling? Brabant staat bijvoorbeeld vanwege de stikstof nu al op slot voor ander functies, gevolgd door Overijssel. Even van wereldniveau naar het dorp om de hoek.
Op mondiaal niveau in het politieke systeem zien we een dominantie van autoritaire leiders. In veel westerse landen zien we onze democratie onder druk staan. Naast autoritaire leiders zoals in Polen en Hongarije, zien we een verdere groei van populistische partijen die de tegenstelling tussen de elite en het volk benadrukken. Zoals de opkomst van radicaal-rechts in Zweden of in Italië de overwinning van de conservatieve partij Fratelli d’Italia met Giorgia Meloni met als leidmotief het volk te verenigen.
Tegelijkertijd zien we weer steeds vaker omvangrijke protesten tegen regeringsbesluiten, zoals op dit moment in Frankrijk tegen de pensioenwet, die vooral de lagere en middeninkomens raakt. Dichter bij huis hebben we de boerenprotesten, na jaren van getreuzel in de aanpak van de stikstofbelasting in de natuur. Het is één van de verklarende factoren voor de BBB-winst. Maar er speelt meer.
Maatschappelijke onvrede is van alle tijden. Zo streed de PvdA-politicus Jan Schaefer, die begreep dat het gewone volk geen nieuwbouw wilde, maar in hun huizen wilde blijven wonen. Hij sprak over gewone mensen en keerde zich tegen de elite. Hij was een inspiratiebron voor Pim Fortuyn en zijn partij LPF, die 26 zetels haalde bij de Tweede Kamerverkiezingen in 2002; voor een nieuwe partij nog nooit eerder vertoond.
Na een rustige periode zien we dit type partijen sinds 2015 gestaag opkomen met trouwe aanhangers bij de volkse PVV van Geert Wilders en het minder stabiele FvD met Thierry Baudet als elitaire leider. En nu dus de BBB onder leiding van Caroline van der Plas als ‘gewone vrouw’.
Maatschappelijke onvrede is van alle tijden, maar de sterke toename is wel zorgwekkend
Hoe kunnen we de verkiezingsoverwinning van BBB duiden?
Als eerste de socioloog Kjell Noordzij die onderzoek doet naar de sociale aspecten van de representatieve democratie. In een interview in het NRC geeft hij aan dat opleidingsniveau de grote scheidslijn is. Je opleiding bepaalt je leefwereld. Hij promoveert binnenkort op een nieuw analytisch begrip ‘ervaren culturele afstand’ tussen praktisch geschoolden en veel theoretische geschoolde politici. De eerste groep voelt een diepe afstand tot zittende politici, die ‘niet weten hoe het bij ons is’, ‘op ons neer kijken’ en ‘zich beter voelen’.
BBB erkent en begrijpt deze groep en andere leefwereld, wat terug te zien is in 35 procent van de provinciale stemmen; niet alleen op het platteland maar ook in de steden.
Voor het platteland sluit het aan bij het recente rapport Elke regio telt! van drie adviesraden van regering en parlement. Daarin een roep om aandacht van het schrikbarende, niet te rechtvaardigen, onwenselijke welvaartsverschil op het platteland in relatie tot stedelijke regio’s.
Als tweede een analyse van Bas Jacobs, VU-hoogleraar economie en overheidsfinanciën, in zijn column voor Vrij Nederland. Volgens hem richten de moderne media grote maatschappelijke en politieke schade aan met polarisatie onder alle groepen van de samenleving. Waar politici gaan voor een zo groot mogelijk mediabereik, willen de vercommercialiseerde media zo veel geld mogelijk verdienen. Hij noemt de ‘economische click’ als belangrijke oorzaak van het uithollen van belangrijke normen en waarden die de politiek en journalistiek moeten schragen.
Politieke ideevorming is verworden tot het oplaten van proefballonnen. Politieke hanengevechten leveren oneindig veel meer clicks op dan degelijke verslaglegging over het pensioenstelsel of het belastingsysteem, aldus Jacobs. Waar is de publieke arena waar in een gemeenschappelijke taal naar oplossingen wordt gezocht voor gedeelde problemen?
Waar is de publieke arena waar in een gemeenschappelijke taal naar oplossingen wordt gezocht voor gedeelde problemen?
En tot slot het politiek bestuur als zwakke schakel. Volgens NRC-columnist Hubert Smeets is niet zo zeer het beleid het probleem, maar de bestuurlijke incompetentie. ‘De kiezers hebben de onmacht door’. Structurele hoofdzaken die hij aanhaalt uit een studie van de Raad voor Openbaar Bestuur zijn: de spanning tussen een minder hiërarchisch geworden samenleving en een top-down functionerende overheid; het vervangen van de neutrale ambtenaar door een roulerende politiek gevoeligere algemene bestuursdienst die de professionaliteit van de bureaucratie ondergraaft, en het uitbesteden van overheidstaken aan private marktpartijen, quasiautonome non-gouvernementele organisaties en aansluitend aan lokale besturen die de hierbij horende last niet aankunnen.
Niet gehoord worden, de macht van de media en bestuurlijke incompetentie. Ga er maar aanstaan als politicus in tijden met veel onzekerheden. BBB heeft zich hier sinds 2019 voor klaargestoomd. De komende jaren moet duidelijk worden of dit voldoende is.
Overigens zien we sinds 2018 met bijna 30 procent van het electoraat al een stormachtige groei van lokale partijen. En nu schaalt dit op naar de regio’s, ieder met zijn eigen uitdagingen. Voor gebiedsontwikkeling sluit het aan bij de uitvoering van de Nationale Omgevingsvisie (NOVI) met Regionale Investeringsagenda’s (RIA’s). Een aanpak waarbij op regionale schaal in samenhang een programma wordt opgesteld, zodat publieke en private investeringen elkaar bij de uitvoering versterken. Maar kijkend naar de onderliggende factoren bij de winst van BBB is er meer nodig, ook om onze democratie staande te houden.
Als eerste de culturele afstand en kansen ongelijkheid tussen bevolkingsgroepen en achtergebleven regio’s. Hoe kan gebiedsontwikkeling met de RIA’s vanuit een brede welvaartsbegrip hieraan bijdragen? Welke Rijksinspanningen vraagt dit?
Een actueel voorbeeld is de boodschap van VRO-minister Hugo de Jonge om het Rijksvastgoedbedrijf niet in te zetten voor maximale winst maar voor onder meer woningbouw, asielopvang en het opwekken van duurzame energie.
Dan de polarisatie als gevolg van (social) media. Gebiedsontwikkeling is bij uitstek geschikt voor een publieke arena met normen en waarden als basis. Niet voor valse hoop, maar een plek waar ruimte is voor tegenstellingen en conflicten, onvermijdbaar bij moeilijke maar noodzakelijke keuzes waar we voor staan. Dit door bij meervoudige opgaven eerst te divergeren en dan met politieke besluitvorming te convergeren naar een samenhangend verhaal.
En tot slot misschien wel de lastigste: de aanpak van bestuurlijke incompetentie. Laat dit beginnen met het benoemen, erkennen en bespreekbaar maken hiervan. En dan graag in de allereerste plaats door en binnen de ‘oude’ partijen.