COLUMN De gedachte van de maakbare samenleving heeft plaats gemaakt voor een samenleving waarin we moeten leren omgaan met onzekerheden. In deze context wordt het pakken van kansen belangrijker. Wat zijn de kansen voor onze binnensteden? Niet de economische groei – die naar verwachting bescheiden zal blijven – maar andere factoren zijn bepalend. Globalisering, technologische ontwikkeling, vergrijzing en e-commerce zijn de drijvende krachten. Zo is er in binnensteden naast fysieke krimp of consolidatie sprake van digitale groei. Dit vertaalt zich in een nieuwe vraag naar logistiek vastgoed, veelal buiten de binnensteden. Maar ook in afhaal punten voor e-commerce en interactie met gebruikers via smartphones in binnensteden. In deze context van mondiale technologische ontwikkelingen neemt het belang van lokale herkenbare verhalen toe.
Verhalen met ruimte voor betrokkenheid en passie. Het boek ‘Kairos, een nieuwe bevlogenheid’ van filosofe Joke Hermsen biedt hiervoor een inspirerende reflectie. Kairos gaat over de mogelijkheden van het moment. Dit als tegenvoeter van Chronos, de lineaire meetbare tijd. Deze laatste heeft de afgelopen eeuw in groeiende mate ons denken bepaald. Verwijzend naar de Duitse filosoof Bloch, pleit Hermsen ervoor het heden onder een vergrootglas te leggen om zo nog niet gerealiseerde mogelijkheden te ontdekken. De groeiende aandacht voor de eindgebruikers, bewoners en ondernemers in gebiedsontwikkeling sluit mooi aan op deze mogelijkheden van het moment. In het verlengde is er voor binnensteden een groeiende aandacht voor de factor mens en de kwaliteit van leven. In Europa dragen we met 7 procent van de wereldbevolking bij aan 25 procent van het Bruto Binnenlands Product (BBP) op wereldniveau. Een ongekende welvaart. Hierbij past de verschuiving van top-down planning naar een ontwikkeling in samenspraak met eindgebruikers, bewoners en ondernemers van het ‘heden in de stad’.
De verschuiving in wijze van planning en de nieuwe drijvende krachten vragen om aanpassingsvermogen en timing. In de jaren dertig van de 20e eeuw werd gezocht naar lucht, licht en ruimte in onze steden als gevolg van industrialisering. Het zorgde voor gezondere binnensteden, maar ook voor de ontwikkeling van monofunctionele gebieden als gevolg van het scheiden van functies. Op dit moment staat gezondheid opnieuw op de binnenstedelijke agenda, evenals bijvoorbeeld wateropgaven in de context van de klimaatverandering. We zien dat het meetbare denken in scheiding van functies plaats maakt voor adaptief denken. Met Kairos als de tijd van het geschikte ogenblik ten aanzien van de inrichting, planvormen, huur en organisatie van onze binnensteden. Een inrichting van de openbare ruimte bijvoorbeeld, die bij heftige neerslag tijdelijk kan dienen als waterberging. Het nieuwe masterplan, waarbij alleen enkele hoofdelementen worden vastgelegd, zodat flexibel kan worden ingespeeld op wensen van eindgebruikers. En in bijbehorende bestemmingsplannen, bijvoorbeeld voor de binnenstad van Delft aanwijzing van sfeergebieden. Gebieden waarbinnen ruimte is voor afweging op basis van de toegevoegde waarde bij functiewijzigingen. In het centrum van Rotterdam in het Schieblock en omgeving zien we flexibiliteit in huurcontracten, zowel qua duur als qua prijsniveau. En vanuit organisatieperspectief vertaalt de mogelijkheid van het moment zich in het benutten van de kansen van digitale technologie. Een mooi initiatief is BUURboek als digitaalplein voor het lenen van spullen, het organiseren van evenementen of het maken van afspraken.
Bovenstaande voorbeelden laten zien dat het naast organisatie van de fysieke ruimte, beheer en marketing ook gaat om het benutten van technologische mogelijkheden. Zo bieden digitale platformen en social media kansen om betrokkenheid en keuzevrijheid aan burgers en bezoekers te bieden bij de ontwikkeling en het beheer van binnensteden. En voor ondernemers om met nieuwe producten te komen. Zo bracht Ford ons na het paard de auto en lanceerde Steve Jobs de Ipad. De nieuwe drijvende krachten vragen voor onze binnensteden om het benutten van mogelijkheden van het moment en het bieden van ruimte voor dromen over een nog niet bestaande toekomst.