AuteurAgnes Franzen
09 september 2022 om 13:51, Leestijd ca. 5 minuten
We leven in een tijd met vele onzekerheden, waarbij we ons nog te veel laten overvallen door gebeurtenissen. Daarvoor waarschuwt de Wetenschappelijke Raad voor de Regering (WRR) in de rapportage Coronascenario’s doordacht: handreiking voor noodzakelijke keuzes.
Corien Prins, voorzitter van de WRR, geeft in een interview in de NRC van 5 september aan dat de studie toepasbaar is op meerdere crises waar we op dit moment in verkeren. Ze vindt dat het kabinet de bevolking te weinig voorbereid op de mogelijke disruptieve gevolgen van de Oekraïne-crisis, de energie- en voedselzekerheid en vluchtelingenstromen. Het is volgens haar belangrijk dat er een besef komt dat niet alles bij het oude blijft en dat er meer moeten worden gedacht in mogelijke (positieve en negatieve) scenario’s en strategische lange termijn keuzes.
Meer denken in mogelijke (positieve en negatieve) scenario’s en strategische lange termijn keuzes
Crisis staat vanuit het latijn voor keerpunt. Als eerste de voedselcrisis. Met een wereld bevolking van 8 miljard hadden in 2021 zo’n 828 miljoen mensen honger. De verwachting is dat we in 2050 te maken krijgen met een mondiaal voedseltekort door een gebrek aan land, water en energie. In sommige landen zien we nu al voedselonzekerheid, ook door distributieproblemen.
De grootste hongersnood zien we volgens Plan International op dit moment in Bangladesh (11 miljoen mensen op een totaal van 167 miljoen inwoners) en Burkina Faso (3.3 miljoen op een totaal van 22 miljoen inwoners) waarbij in deze Sahel-regio een groot aantal bewoners bovendien ontheemd is. Naast andere Afrikaanse landen zien we voedselnood in Libanon en Guatemala. Als gevolg van voedseltekorten en oorlogen zal de hoeveelheid asielzoekers en migranten richting het westen naar verwachting de komende decennia blijven groeien.
Hiermee als tweede de asiel- en migratiecrisis. Op dit moment zijn er wereldwijd ruim 89 miljoen mensen op de vlucht. Kijken we dicht bij huis dan heeft Nederland van de 5 miljoen oorlogsvluchtelingen uit de Oekraïne 76.000 mensen (geregistreerd) tijdelijke bescherming geboden. Naast een dak boven het hoofd, werken er al ruim 13.000 en is er onderwijs voor kinderen beschikbaar.
Tegelijk hebben we op dit moment te maken met een mensonterende situatie in asielzoekerscentrum ter Apel. Hierbij is het goed te weten dat vorig jaar op ruim 500.000 vluchtelingen naar Europa, er in Nederland 25.000 mensen een asielverzoek hebben ingediend. Mede als gevolg van corona en de hiermee samenhangende reisbeperkingen, 75 procent meer dan het jaar ervoor. De grootste hoeveelheid mensen kwam uit Syrië gevolgd door Afghanistan en Turkije. Om bovenstaande aantallen in perspectief te plaatsen: in 2015 was er een piek met zo’n 45.000 aanvragen plus bijna 14.000 verzoeken tot gezinshereniging. Naast deze schommelingen is het belangrijk de aantallen in de context te zien van het totaal aan migranten van 208.000 in 2021.
Als derde de klimaatcrisis, de energietransitie is hiervoor een belangrijke motor die nu hapert. In de EU zorgt de fossiele energie voor ruim 70 procent CO2 uitstoot. De Europese steun aan de Oekraïne heeft gezorgd voor een energie-oorlog met Rusland met als gevolg immens stijgende energieprijzen en een terugval op fossiele brandstoffen.
Om de gas- en elektriciteitsprijzen te verlagen ligt er nu van de Europese Commissie een voorstel om fors in te grijpen op de markt. De afgelopen maanden zagen we in diverse landen zoals Tsjechië, Duitsland en Italië burgerprotesten. In Duitsland ging het bij sommigen niet alleen om de prijs maar ook over de afwegingen inzake de oorlog en de klimaatimpact ervan, naast humanitaire de ecologische gevolgen in de Oekraïne zelf. Laten we hierbij niet vergeten dat Duitsland binnen de EU (totale uitstoot 4 gigaton) met 0,8 gigaton voor de grootste uitdaging staat.
De mondiale uitstoot bereikte in 2021 een hoogtepunt met China op één met ruim 10 gigaton (inzet CO2 neutraal in 2060) gevolgd door de VS met ruim 5 gigaton (reductie van 40 procent in 2030) en na Europa (inzet CO2 neutraal in 2050), India met 2,6 gigaton (inzet CO2 neutraal in 2070). Gevolgd door Rusland met 1,7 gigaton en de twijfelachtige ambitie om ten opzichte van 1990 in 2050 een reductie te halen van 80 procent grotendeels door (nieuwe) bossen (huidige percentage op wereldniveau 20 procent)
Klimaatveranderingen met hitte, droogte en een stijgende zeespiegel wachten niet op de noodzakelijke mondiale CO2 reductie
Drie crises die onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn, vragen oproepen en steeds vaker ons dagelijks leven zullen raken. Klimaatveranderingen met hitte, droogte en een stijgende zeespiegel wachten niet op de noodzakelijke mondiale CO2 reductie.
Hoe voorkomen we dat de huidige energiecrisis leidt tot een vertraging van de Europese doelstelling: CO2 neutraal in 2050 en hoe en voor wie houden we het dagelijks leven betaalbaar? En op welke wijze kan Europa China in een tijd van spanningen stimuleren om het verminderen van de CO2 uitstoot te versnellen? Wat voor rol kunnen wij als Nederland en Europa spelen in landen met oorlogen en een voedseltekorten in relatie tot meer grip op asielzoekers- en migratiestromen?
Landen waar de armoede zoals bijvoorbeeld in Gambia wordt aangepakt door te investeren in zonne-energie, herbebossingen en nieuwe rijstsoorten maar ook in oliewinning die voor hen boven het redden van onze planeet staat. Wetende dat niet zij maar andere continenten voor de grootste uitstoot zorgen.
Vragen met de boodschap dat we wereldwijd voor complexe vraagstukken en moeilijke tijden staan die met de inflatie of straks een recessie nu al dagelijks pijnlijk gevoeld worden en niet zomaar zullen verdwijnen. Denk naast de inflatie aan de dwangmaatregelen voor opvang van asielzoekers in diverse gemeenten of de politiek veel te lang uitgestelde aanpak van de landbouwtransitie.
Illustraties van politiek bestuurlijke fundamentele keuzes, waarvan er zeker nog meer zullen volgen. Met als onderliggende vraag: hoe komen we in onzekere tijden tot een zo breed mogelijk gedragen maatschappelijke steun als antwoord op de voordoende crises?
Agnes Franzen is strategisch adviseur bij Stichting Kennis Gebiedsontwikkeling (SKG) en TU Delft