AuteurAgnes Franzen
18 maart 2022 om 11:24, Leestijd ca. 5 minuten
De aanvang van de COVID-pandemie lag buiten onze invloedsfeer. Niemand heeft er om gevraagd. Dit laatste geldt net zo goed voor de huidige oorlog in Europa. Hiermee zien we een nieuwe wereldorde ontstaan, waarbij democratische landen in de minderheid zijn. De gevolgen van de Poetin-invasie in de Oekraïne heeft grote mensonterende gevolgen. Wat we zien naast strijdlust is ongeloof, onleefbare situaties, vele doden en richting de drie miljoen vluchtelingen. Bij COVID zagen we naarmate de epidemie langer duurde een groeiende weerstand en moeite met benodigde regels en beperkingen: je aan maatregelen houden ten gunste van de hele samenleving. Bovenstaande gebeurtenissen hebben verschillende entiteiten, maar beide raken ze de hele maatschappij en hebben ze impact op ons dagelijkse leven, de economie en met de oorlog ook op de aanpak van de klimaatcrisis.
Bij Corona, zeker naarmate het maar voortduurde, was de gemeenschapszin soms ver te zoeken. De vraag is hoe die gemeenschapszin zich tijdens de huidige oorlog in de Oekraïne ontwikkelt. Op dit moment zien we grote steunbetuigingen. Op de 555-actiedag is 106 miljoen opgehaald. Verder is met 89 procent een groot deel van Nederlanders voor opvang van Oekraïners en voor een bijna net zo groot deel, 87 procent, mag het in de eigen gemeente. De vraag is of we deze steun vast kunnen houden. Denk bijvoorbeeld aan de gestelde opvang voor zeker 50.000 vluchtelingen.
De steeds verslechterende situatie in Oekraïne laat zich niet vergelijken met de effecten van de oorlog in Nederland. Toch moeten we, naast goede vluchtelingopvang nadenken over wat de door de EU genomen sancties richting Rusland voor ons land betekenen. Naast de huidige maatregelen op de korte termijn vooral ook met een nieuw venster voor de lange termijn. Onze economie en de klimaattransitie vinden opeens in een andere context plaats. Veel bedrijven ervaren dit nu dagelijks. En het kwetsbare deel van onze bevolking komt nog verder onder druk te staan met stijgende voedsel-, energie- en benzineprijzen. Het is goed om te zien hoe het nieuwe kabinet op korte termijn komt met maatregelen voor burgers om te pijn te verzachten.
Er zal meer noodzaak zijn voor grensoverschrijdende besluiten
Maar kijken we verder weg in de toekomst dan is de verwachting dat we steeds vaker te maken krijgen met wereldwijde spanningen die ons raken in het dagelijks bestaan. Er zal meer noodzaak zijn voor grensoverschrijdende besluiten. Met voor burgers en bedrijven en politiek vaker pijnlijke en dus lastige keuzes. De duur en de ontwikkeling van de oorlog zijn onzeker. Pandemieën waarvan de verwachting is dat deze blijven, zien we wereldwijd en ook de gevolgen van de klimaatveranderingen zijn mondiaal. Denk aan de temperatuurrecords in de VS en Canada vorig jaar of, dichtbij, de overstromingen in Limburg en onze buurlanden Duitsland en België waar doden vielen en de gevolgen nog steeds tastbaar zijn. Of recent kilometers verder weg het noodweer met heftige regenbuien en doden in Australië met gebieden waarvan het herstel jaren zal duren.
Naast steun en noodmaatregelen is het daarom ook belangrijk te blijven kijken naar wat we van COVID en deze nabije oorlog kunnen leren. Om dicht bij huis af te sluiten, hoe gaan we in gebiedsontwikkeling om met grensoverschrijdende ontwikkelingen? Het is de tijd van gemeenteraadsverkiezingen: waar heeft het gemeentebestuur nog zeggenschap over?
Ruimte is schaars en er spelen veel belangen. Wat wringt voor gemeenten is dat een deel van de ruimtelijke opgaven waar we voor staan op een hoger schaalniveau speelt. Waar we nu met de oorlog in Oekraïne naast de NAVO niet zonder het Europese beslisniveau kunnen, geldt dit ook voor veel grootschalige opgaven in gebiedsontwikkeling. De EU geeft steeds vaker richting, het Rijk kijkt hoe ze hier invulling aan geeft en haalt mogelijkheden op in regio’s om tot besluiten te komen. Denk aan de voortgang van de RES (Regionale Energiestrategie) en RIA (Regionale Investeringsagenda).
De kunst in ons nieuwe tijdperk is de waarde en het hogere belang te benoemen en laten voelen
Dit vraagt om samenwerking tussen gemeenten. Een belangrijke uitdaging hierbij is de verbinding met haar burgers te behouden. COVID heeft met haar lange duur laten zien dat het boven het eigen belang uit denken en handelen niet vanzelfsprekend is. Het botst vaak met individuele behoeften. Dit zien we ook in ons vakgebied. Een burger wil een betaalbare energierekening, maar lang niet altijd een noodzakelijk windmolenpark in de achtertuin. Hoe gaan we om met sociale uitdagingen? Er zijn 25 regio’s die op dit moment ieder voor 2000 vluchtelingen een thuis moeten vinden in een tijd van woningnood.
De kunst in ons nieuwe tijdperk is de waarde en het hogere belang te benoemen en laten voelen. Dit om (lokale) gemeenschapszin te scheppen. Met als onderliggende vraag: hoe brengen we de urgentie en eigen verantwoordelijkheid van de grote lange termijnopgaven over aan burgers in deze onzekere tijd? Een ware uitdaging, zeker voor gemeenten in een protest- en polarisatiesamenleving, die onze democratie onder druk zet.
Door Agnes Franzen, Strategisch adviseur bij de Stichting Kennis Gebiedsontwikkeling (SKG) en TU Delft