Depot Rotterdam: van kritisch tot kansrijk

Soms ben je kritisch op een voorgenomen ontwikkeling en pakt die achteraf toch goed uit. Agnes Franzen zette in 2015 haar vraagtekens bij de financiering van het Depot-gebouw in Rotterdam, maar ziet nu dat het waarde heeft voor de hele stad. “Gemeente, blijf je controlerende taak serieus nemen.”

In 2015 jaar schreef ik samen met Friso de Zeeuw (toen nog hoogleraar Gebiedsontwikkeling aan de TU Delft) in NRC een kritisch stuk over het door MVRDV ontworpen ‘Depot’ in Rotterdam. Dit gebouw is bedoeld als archief van het Museum Boijmans van Beuningen. Daarnaast biedt het gebouw een route om deze hele collectie te bezoeken. Uniek, want er is wereldwijd geen museum met eenzelfde mogelijkheid. Daarnaast heeft het gebouw een openbaar dakterras. De kritiek in 2015 richtte zich voornamelijk op de financiële kant. Ondanks private steun voor de korte termijn, vraagt dit gebouw om financiering met een lange adem.

Depot gebouw in aanbouw

Waarom opnieuw een stuk over dit gebouw? Dat betreft een bekentenis over de publieke waarde die het Depot voor de stad heeft. Het gebouw in aanbouw trekt namelijk nu al veel toeristen. Veel van hen zijn overweldigd. Het geeft met de spiegels aan de buitenkant een prachtig beeld van de verschillende kenmerken van Rotterdam. Samen met het (nog te openen) dakterras kunnen bezoekers een persoonlijk verhaal over Rotterdam vormgeven: eerst door te kijken in ‘de spiegels’, vervolgens door op het dakterras in 360 graden de hele stad te aanschouwen.

Een tweede punt van kritiek was de aantasting van het park van Bruno Brunier. Die aantasting werd toentertijd door vele mensen gerelativeerd. Het te bebouwen deel was volgens Boijmans-directeur Sjarel Ex een ‘grindbak’. De gemeente heeft er inmiddels voor gekozen om een groter gebied rond het Depot te vergroenen. Hier zie ik een uitdaging voor een landschappelijk architect om meer recht te doen aan het oorspronkelijk ontwerp, dat vier delen bevat met ieder een eigen identiteit. Nu lijkt het oorspronkelijk ontwerp van Brunier een vierde groene deel te krijgen, iets dat de bezoekers van het Depot kunnen ervaren als een amoebe vorm. Dat past niet bij de vier vierkanten met ieder een eigen landschappelijke invulling.

Het gebouw opent naar verwachting in 2021. De bezoekers zullen zeker de eerste jaren helpen om de exploitatie rond te krijgen. Daarnaast heeft het aantrekken van bezoekers een positieve waarde voor de hele stad. Niettemin blijft een kritiekpunt overeind, namelijk wat de exploitatie van dit gebouw betekent voor andere gebiedsontwikkelingen. De gemeente wil namelijk ook investeren in andere grote projecten, zoals een nieuwe brug of tunnel als verbinding tussen de wijken De Esch en Feijenoord, de transformatie van het Merwevierhavengebied naar een maakstad, en in een (stevig bediscussieerd) nieuw Feyenoord-stadion. De gemeente moet daarom haar controlerende taak serieus blijven nemen en aandacht houden voor de exploitatie van het Museum Boijmans van Beuningen met het Depot-gebouw, aangezien de bijdrage van de gemeente niet meer beschikbaar is voor andere stedelijke investeringen.

Protest !

Na een relatieve stille periode, zien we sinds de kredietcrisis een groei van protesten. Wereldwijd komen burgers steeds vaker met een kritisch geluid richting de politieke leiders. Vandaag de dag gaat er zelden een week voorbij zonder geluid vanuit de samenleving over hun toekomst. Denk aan het protest in de vorm van yoga-bijeenkomsten op straat tegen het wanbeleid en corruptie van de regering in Libanon. Een beeld dat je bij blijft. Net als de vechthouding in Hong Kong tegen China of de protesten in Bolivia en Rusland. En na het gele hesjes protest in Frankrijk, nu ook in Iran protest tegen de brandstofverhoging van 50 procent.

Waar Frankrijk, via loting, burgers heeft uitgekozen om mee te denken over de terugstoot van CO2 en de verhoging van brandstofprijzen werd in Iran na het protest het internet voor 24 uur afgesloten. Niet alleen mondiaal ook binnen Europa zien we verschillende reacties op protesten. Waar Frankrijk kiest voor het betrekken van burgers, staat in Polen de onafhankelijkheid van de rechtspraak onder druk. Hiermee ligt ook democratie onder vuur, het volk is niet langer de bron van legitieme machtsuitoefening.

Kortom burgers in beweging. Strijd is van alle tijd, maar nu zien we mondiaal, nationaal en lokaal overeenkomsten. Terugkerende onderwerpen zijn: aandacht voor de democratie, economische ongelijkheid en een groeiend protest tegen de trage klimaataanpak. Binnen Europa staat de democratie met burgerrechten onder druk in landen als Polen, Hongarije en Bulgarije.

Democratie ontstaat niet vanzelf, het vraagt continue om aandacht en een passende invulling van het leiderschap. Economische ongelijkheid zien we in alle landen, en ook een verschuiving in het politieke landschap, met meer versplintering en de opkomst van de ‘single-issue’ partijen. In Noordwest-Europa zien we een opvallend groeiende hoeveelheid jongeren – Gretha Thunberg voorop – die strijden voor het daadwerkelijk aanpakken van de klimaatproblemen.

Het strijdtoneel zorgt ook in Nederland voor maatschappelijke spanningen, getuige de burgers die in Amsterdam protesteerden tegen de klimaatbeweging en zijn opgepakt. Of de boeren die met hun tractoren de grootste file ooit veroorzaakten om op het Malieveld in Den Haag te protesteren tegen de aanpak van de stikstofproblematiek voor hun sector. De stikstofproblematiek raakt veel boeren die in de buurt van Natura 2000-gebieden wonen, bij gebieden die al langer onder druk staan. Tot nu toe gaf de regelgeving hen wel enige ruimte en flexibiliteit, maar na de stikstofuitspraak van de Raad van State en het dreigende strakke overheidsbeleid wordt dat lastiger, zo niet onmogelijk. Met de vergrijzing staat ook de zorg onder druk. Mede hierdoor kwamen recent ook de verplegers en verpleegsters in actie.

Een andere vorm van spanning is een gevolg van activiteiten waar sprake is van  geweld. Denk aan de boeren die woedend het provinciehuis in Groningen binnendringen, de aanhoudingen tijdens het ‘bouwprotest, de Pietendemonstratie in Friesland en de knokploegen tegen de ‘kick-out zwarte piet’-beweging.  

‘De oplossing voor single-issue onvrede is nooit een single-issue beleidsmaatregel’

Volgens Wikipedia is protest: ‘het uitdrukken van negatieve gevoelens omtrent bepaalde politieke of maatschappelijke problemen. Op deze manier hopen mensen een verandering in de samenleving te bewerkstelligen.’ Het belang van protest is dus dat partijen gehoord kunnen worden en dat gewezen wordt op mogelijke misstanden. Daarnaast is het van belang dat het niet alleen gaat om het uiten negatieve gevoelens, maar ook om positieve acties die kunnen leiden tot verandering in de samenleving. De aangehaalde voorbeelden betreft vaak single-issue onvrede (Wij zijn tegen! Wij zijn voor!). De oplossing voor deze single-issue onvrede is echter nooit een single-issue beleidsmaatregel. Op nationaal niveau vraagt dit om doortastende besluitvorming.

Veel traditionele partijen zien dat de langgekoesterde ideologieën onder druk staan. De trend van ‘single-issue’ partijen vraagt de traditionele partijen om te vernieuwen. Dit om te voorkomen dat er alleen gereageerd wordt op incidenten en op losse deelbelangen. Veel politieke partijen staan hiermee voor een herijking van hun ideologie, mede vanuit een lange termijnvisie. Dit biedt kansen voor de grote ruimtelijke opgaven waar we voor staan. Hierbij is multilaterale aanpak van zeer grote waarde, al kan een ‘single-issue’ breekijzer een grote ruimtelijke opgave ook weer in beweging brengen.

Het zijn trends die ook de gebiedsontwikkeling raken. Gebiedsontwikkeling heeft een traditie van het samenbrengen van – soms tegenstrijdige – belangen. Hier kunnen andere sectoren van leren. Tegelijk staat deze integrale aanpak ook onder druk. Na een tijd van multilaterale overeenkomsten wordt er wereldwijd nu steeds vaker gekozen voor bilaterale overeenkomsten. Gezien de diverse relevante beleidsvelden die aan gebiedsontwikkeling raken, moeten we ook hier mee leren omgaan. De stikstofcrisis illustreert dat in ons kleine land heldere en soms harde keuzen onvermijdelijk zijn. Protest hoort hierbij, maar voorkom polarisatie. Onze democratie vraagt onderhoud. Naast passende en heldere wetgeving zijn debat en het voeren van gesprekken over gemeenschappelijke publieke waarden een belangrijke sleutel. Een mooie kans voor gebiedsontwikkeling. Met haar ervaring vervult ze een voortrekkersrol. Met als kracht hoe in te spelen op de huidige en toekomstige werkelijkheid.